Bozdoğan Su Kemeri ve Civarı

1. Konstantin yani Büyük Konstantin tarafından yapımına başlansa da imparator Valens tarafından bitirildiği için Valens su kemeri olarak bilinir (M.S. 4.yy).

İstanbullu değilim ama küçük yaşlarımdan beri gelir giderim. Fakat Bozdoğan Su Kemeri’ni ilk görüşüm sanırım 11’li yaşlarıma denk gelir. O zamanlar bu tarz eski yapılara pek bir ilgim yoktu ama beni etkilemişti. Şöyle düşündüğümü hatırlıyorum “Bu bir köprü. Demek ki şimdiki arabaların geçtiği yer de bir nehirdi. Ama ne kadar dar bir köprü bu”. Çocuk aklı işte… Sonradan bunu üstünden suların aktığı bir köprü olduğunu buna da su kemeri denildiğini öğrendim. O yıl ilkokul 5. Sınıfı İstanbul’da okuduğum için altından birçok kez geçtim. Minibüsün su kemerinin ayaklarına gelirken o tatlı trafik ile yavaşlaması, benim camdan, egzoz dumanı ile kararmış o taşları incelemem hala aklımda. Ama sorgulamadığım bunun kimin, nasıl ve ne zaman yaptığıydı. Bunu hiç düşünmemiştim doğrusu. Ve bugün bile bunu hiç düşünmeyen, ya da “sonra bir Google ederim” diye öteleyen insanların olduğunu biliyorum. Bunun için İstanbul’un bu tarz yapılarının tarihini dilim döndükçe sizlere anlatmak için bir yazı dizisi yapmaya karar verdim. Umarım bu yazılar sizleri bulur.

Bu yazı dizisine, başlıkta belirtiğim gibi, Bozdoğan Su Kemeri ile başlayacağım.

1. Konstantin yani Büyük Konstantin tarafından yapımına başlansa da imparator Valens tarafından bitirildiği için Valens su kemeri olarak bilinir (M.S. 4.yy). O dönem nüfusu hızla artan şehre su getirmek için bugünkü Fatih Camii’nin bulunduğu tepe ile İstanbul Üniversitesi’nin üzerine kurulduğu tepe (ki bunlar 7 tepeli İstanbul’un 3. ve 4. Tepeleridir) arasına yapılmıştır. Sanıldığı gibi Belgrad Ormanlarından değil, İstanbul’un batı tarafındaki su kaynaklarından geliyordu. Kemer bu suyu getirmek için yapılan sisteminin bir parçasıdır. Su kemerinin yapımında kullanılan taşlar ise, bir söylentiye göre, bugünkü Kadıköy (eski Khalkedon) ilçesinin şehir surlarından sökülüp getirilmiştir. Bugün hiç bir iz kalmamış olmasına rağmen Kadıköy’de bir zamanlar Konstantinopolis gibi surlar ile çevrili, güvenli bir şehir idi. Ama surlarını kaybetmesi ile zamanla buranın nüfusu azalmaya başladı.

Şehir surları içerisinde kalması nedeniyle hiçbir zaman düşman tarafından tahrip edilmemiş olan Bozdogan Su Kemeri, zaman zaman depremler tarafından rahatsız edilmiştir. Bizans ve Osmanlı dönemlerinde birkaç defa onarım gören kemerin, Şehzade Camii tarafının 50 metre uzunluğundaki bölümü 1509’da ki Büyük Deprem “Kıyamet-i Suğra” ile yıkılmıştır. Aslında Bozdoğan ismi de buradan gelir. 1607 tarihli bir şehir haritasında bu kemer için “Bozulgan Kemer” yazılmaktadır. Bozulgan Kemer adı zamanla Bozdoğan olmuştur. Kemerin yıkılan kesiminde yani bugünkü Vefa semtinde de bir gölcük meydana gelmiş, buna da büyük batak denilmiştir.

Bugün, İstanbul’un önemli bulvarlarından biri olan Atatürk Bulvarı’nın, Bozdoğan Su Kemeri’nin altından geçmesini Fransız Mimar Henri Prost’a borçluyuz.  Mustafa Kemal’in özel daveti ile Türkiye’ye gelip İstanbul Nazım Planı’nı yaparken, Haliç’in iki yakasını birbirine bağlayacak olan bu bulvarın, Bozdoğan Su Kemerinin altından geçmesine özen göstermiştir. Prost, Birçok tarihi binaya zara verdiği için günümüz duyarlı mimarları tarafından pek sevilmese de, yolu kemerin altından geçirerek onun heybetini bu yolu kullanan insanlara her gün hatırlatması iyi bir hareket olmuş. Taksim Meydanı ve Maçka Parkı da Prost’un eserlerindendir.

Bugün İstanbul’un trafik sıkışıklığını biraz olsun çekilir hale getiren yapılardan olan Bozdoğan Su Kemerini sizleri sıkmadan anlatmaya çalıştım. Umarım sizleri biraz olsun bilgilendirmişimdir. Aşağıda da, eğer bir gün işinizden biraz erken çıkıp burayı daha yakından görmek isterseniz diye bu yapının etrafında görebileceğiniz diğer yapılar hakkında ufak bilgiler, yorulduğunuzda da dinlenebileceğiniz bir, iki mekânı tanıtmak isterim.

Gazanfe Ağa Medresesi: Haliç’e sırtınızı verdiğinizde, sağ tarafta, hemen kemerin altındadır. III. Mehmet’in kapı ağalarından Has Odabaşısı (Macar asıllı) Gazanfer Ağa’nın emri ile Mimar Davut Ağa tarafından 16.yy’ın sonlarında yapılmıştır. Bir dönem Karikatür ve Mizah Müzesi olarak da hizmet vermiştir.

Şehzade Mehmet Camii: Vezneciler tarafına doru gidecek olursanız Şehzadebaşı Caddesi üzerindedir. Mimar Sinan eseri olan caminin banisi Sultan Süleyman’dır. 16.yy eseri olan bu cami önce Sultan Süleyman kendisi için düşünmüş ama çok sevdiği Şehzade Mehmet’in ölümü ile camiye onun adının verilmesini istemiş ve şehzadenin türbesini buraya yaptırmıştır.

Vefa Semti: Yine Haliç’i arkanıza alıp ve su kemerinin dibinden sola doğru giden Cemal Yener Tosyalı caddesine girerseniz kendinizi Vefa semtinde bulursunuz. Burada Vefa Caddesi üzerinde bulunan meşhur Vefa Bozacısında dinlenebilirsiniz.

Fatih Karadeniz Pidecisi: İstanbul’un en iyi pidecilerindendir. Fatih Anıt Parkı yan tarafında bulunan Büyükkaraman Caddesi üzerindedir. 1957 yılından beri aynı yerinde hizmet vermektedir.

Şeref Büryan: Aslında Fatih Anıt Parkı tarafından İtfaiye Caddesine girip Bozdoğan Su Kemerinin altından geçince bambaşka bir İstanbul göreceksiniz. Hemen sol tarafınızda bulunan çay ocağında biraz dinlenebilirsiniz. Ama burası Siirt Bünyan Kebabı satan restoranlarla doludur. Hepsi iyidir ama Şeref Büryan biraz daha fazla nam yapmıştır. Perde pilavını da denemenizi şiddetle tavsiye ederim.